1

спецыяльныя рытуальныя дзеянні, якія здзяйсняліся пры нараджэнні, паўналецці, вяселлі і, нарэшце, смерці.

плямёны індаеўрапейскага паходжання, продкі сучасных літоўцаў і латышоў. Да прыходу славян засялялі Паўночную і Сярэднюю Беларусь.

абшчына, у якой роднасць усіх яе членаў лічылася па мужчынскай лініі.

у Кіеўскай Русі так называліся нашчадкі родаплемянной знаці, старшыя дружыннікі і буйныя землеўласнікі. У перыяд раздробленасці гэта багатыя і ўплывовыя феадалы, сапернікі княжацкай улады.

збор мёду дзікіх пчол. Борцю ў славян называлася дупло ўдрэве, дзе сяліліся пчолы.

першапачаткова ў яго ўваходзілі ўсе мужчыны аднаго племені, пазней ваенная сіла, якая складалася з гараджан і сельскага насельніцтва і называлася «полк». Ад слова «полк» паходзіць назва «апалчэнне».

назва сельскай абшчыны ў славян; паходзіць ад слова «вяроўка», якой адмяралі ўчасткі зямлі, што належалі членам абшчыны.

народны сход у грамадстве ўсходніх славян, які склікаўся для вырашэння важных спраў. Правам удзелу ў ім карысталіся ўсе паўнапраўныя вольныя мужчыны.

сухапутны шлях гандлёвых зносін, які ляжыць паміж дзвюма рэкамі.

княжацкае ўладанне ў перыяд раздробленасці.

новы, больш перадавы від земляробства, які прыйшоў на змену падсечна-агнявому. Для апрацоўкі зямлі сталі выкарыстоўваць рала і саху.

прадмет (невялікая рэч), які людзі насілі на целе. Людзі верылі, што ён засцерагае іх ад небяспекі, спрыяе поспеху ў гаспадарчай дзейнасці.

назва групы славян VІ ст

ваенная сіла, якая складалася з гараджан і сельскага насельніцтва; назва паходзіць ад слова «полк».

старшы біскуп, адзін з найважнейшых царкоўных чыноў

плямёны індаеўрапейскага паходжання, продкі сучасных літоўцаў і латышоў Да прыходу славян засялялі ўсю тэрыторыю Беларусі. Слова паходзіць ад назвы Балтыйскага мора.

старажытная сельскагаспадарчая прылада для апрацоўкі зямлі, якая ўяўляла сабой кавалак сукаватага дрэва.

помнікі ХІІ ст у Беларусі: сем вялікіх валуноў з крыжамі і надпісамі, зробленымі па загадзе князя Барыса.

лісты і дакументы на бяросце, выяўленыя пры раскопках старажытнарускіх гарадоў

духоўнае званне ў рымска-каталіцкай царкве.

збор мёду дзікіх пчол. Борцю ў славян называлася дупло ў дрэве, дзе сяліліся пчолы.

усходнеславянскі саюз плямёнаў якія жылі на паўднёвым захадзе сучаснай Беларусі.

старажытнаруская назва скандынаўскіх воінаў-вікінгаў

княжацкі военачальнік у Старажытнай Русі.

магчымая першапачатковая назва славян, вядомая рымскім гісторыкам І—ІІ стст н. э.

вырабленая з крэменю прылада трохкутнай формы, абабітая па краях. Ёю можна было праколваць або рэзаць шкуры жывёл.

гаспадарка, пры якой людзі самі рабілі тое, што неабходна для жыцця: гадавалі жывёл, вырошчвалі расліны.

умацаванае валамі, равамі і сценамі паселішча.

купцы, якія гандлявалі з замежжам, або замежныя купцы.

натуральны падатак (футра, мёд і г д.), які плацілі князю падуладныя яму людзі; пазней — усе дзяржаўныя падаткі.

сітуацыя, калі некаторы час пасля прыняцця хрысціянства насельніцтва захоўвала веру ў язычніцкіх багоў ці атаясамлівала іх з хрысціянскімі святымі.

сістэма апрацоўкі зямлі, пры якой па чарзе засявалася адна палова поля, а другой давалі адпачынак.

дзясятая частка прыбытку вярхоўнай улады (князя), якая аддавалася царкве.

найстаражытнейшая колючая кідальная зброя.

умацаваны цэнтр сярэднявечнага ўсходнеславянскага горада.

атрад узброеных і спецыяльна падрыхтаваных да ваеннай справы людзей, дарадчыкаў князя. Дружыну ўзначальваў князь.

буйны ўсходнеславянскі саюз плямёнаў які засяляў цэнтральную і паўднёвую часткі сучаснай Беларусі.

арабская срэбная манета. Акрамя ўсходніх краін у IX — пачатку XI ст. атрымала шырокае распаўсюджанне ва Усходняй і Паўночнай Еўропе.

с тварэнне і мастацкае афармленне прадметаў, якія маюць практычнае прызначэнне ў побыце.

раннехрысціянскі твор, у якім расказваецца пра жыццё Ісуса Хрыста.

х рысціянская царкоўна-адміністрацыйная адзінка ў межах пэўнай тэрыторыі (вобласці, зямлі, дзяржавы).

(у рымска-каталіцкай царкве — біскуп) — духоўнае званне ў хрысціянскай царкве.

апавяданне пра жыццёвы шлях і дзейнасць служыцеля царквы, рэлігійнага ці дзяржаўнага дзеяча.

збяднелыя людзі, якія бралі ў феадала грашовую пазыку (купу) і былі абавязаныя яе адпрацоўваць, пакуль не вернуць грошы.

дзяржава, створаная заваёўнікамі-манголамі ў 1220—1240-я гг на тэрыторыі Паволжа, Паўночнага Каўказа, Паў-ночнага Прычарнамор’я, Сярэдняй Азіі і Заходняй Сібіры. Пасля мангольскага нашэсця на Русь 1237—1241 гг падпарадкавала значную частку ўсходнеславянскіх зямель.

прывілеяваны пласт грамадства.

назва буйнога княства Старажытнай Русі, якое падзялялася на воласці.

вобразная выява бога, якому пакланяліся язычнікі.

плямёны жывёлаводаў-вандроўнікаў, якія рассяліліся на вялікай тэрыторыі, у тым ліку і ў Еўропе. Пасля змешвання іх з мясцовым насельніцтвам утварыліся групы плямёнаў: балты, славяне, германцы і інш.

найстаражытнейшы гістарычны перыяд у развіцці чалавецтва, калі асноўныя прылады працы і зброя вырабляліся галоўным чынам з каменю.

свяцілішча (месца, дзе язычнікі ўшаноўвалі сваіх багоў і прыносілі ім ахвяры).

першапачаткова ваенны правадыр племені; пазней — уладар княства.

ранні прадстаўнік чалавека сучаснага тыпу

буйны ўсходнеславянскі саюз плямёнаў які засяляў паўночную частку сучаснай Беларусі.

воіны духоўна-рыцарскіх ордэнаў, якія ў мэтах пашырэння хрысціянскай веры ажыццяўлялі заваёўніцкія паходы.

порыстая маса нагрэтай руды, з якой атрымлівалі жалеза.

земляны насып над магілай памерлага.

велізарныя рухомыя масы лёду

пагадовыя запісы гістарычных падзей у Старажытнай Русі.

форма земляробства ў лясной паласе, пры якой высякаўся і спальваўся на пэўным участку лес, карчаваліся пні, а попел служыў угнаеннем. Падсекай, ці лядам, называлася ачышчаная ад дрэў лясная дзялянка.

член царкоўнай абшчыны, які даваў абяцанне весці строгі лад жыцця з адмаўленнем ад матэрыяльных выгод і жыццёвых уцех.

сярэднеазіяцкі качавы народ, які першапачаткова размяшчаўся на поўнач ад Кітая. У ХІІІ ст ажыццяўлялі шырокія заваёвы ў Азіі і часткова Еўропе.

апрацоўка зямлі з дапамогай матык.

узброеная барацьба паміж асобнымі князямі.

малюнак невялікага памеру які змяшчаўся ў летапісах і іншых рукапісных кнігах.

прапаведнік, які пасылаецца царквой для пераканання ў перавагах свайго веравызнання.

адзін з кіраўнікоў хрысціянскай царквы.

аповед, у якім людзі перадаюць сваё разуменне навакольнага свету і яго паходжання, месца ў ім чалавека і жыцця багоў і герояў

вера ў шматлікіх багоў галоўная рыса язычніцтва.

узвядзенне будынкаў з каменю і цэглы, змацаваных вапнавым растворам.

тып гаспадарання, накіраваны на забеспячэнне ўласных патрэб, а не на продаж.

выкапнёвы від чалавека, які вымер болей за 25 тысяч гадоў таму

пункт для збору даніны ў старажытнарускі перыяд.

раздрабленне раней адзінай дзяржавы на некалькі самастойных дзяржаўных утварэнняў

збор князем даніны з падуладнага яму насельніцтва; сама сабраная даніна.

паселішча рамеснікаў і гандляроў якое размяшчалася каля ўмацаванага цэнтра горада — дзядзінца.

намеснік князя з ліку буйных баяр-дружыннікаў які па загадзе свайго гаспадара і ад яго імя кіраваў пэўным горадам з сялянскай акругай.

першапачатковая форма рабства, пры якой рабы ўспрымаліся як члены сям’і, звычайна жылі пад адным дахам з гаспадаром і выконвалі тую ж працу, што і свабодныя.

найбольш ранні перыяд у развіцці чалавечага грамадства, для якога былі характэрны роўнасць усіх людзей, выкарыстанне прымітыўных прылад працы, адсутнасць дзяржаў

гліняная печ для атрымання з балотнай руды порыстай масы (крыцы) і крычнага жалеза.

трывалае аб’яднанне некалькіх родаў звязаных агульнасцю паходжання.

аб’яднанне саюзаў плямёнаў ці асобны саюз плямёнаў у якіх існавала княжацкая ўлада.

тэрыторыя, якую першапачаткова насяляў той або іншы народ.

магчымасць і права неабмежаванага карыстання пэўнай маёмасцю, у тым ліку зямлёй, жывёлай і г д.

від гаспадаркі, пры якім старажытны чалавек браў ад прыроды ўсё неабходнае для жыцця ў гатовым выглядзе.

буйны ўсходнеславянскі саюз плямёнаў які засяляў паўднёва-ўсходнюю частку сучаснай Беларусі.

выраб розных прадметаў, неабходных для жыцця чалавека, ручным спосабам.

узнікненне сярод людзей маёмаснай няроўнасці, у выніку якой адбываецца падзел насельніцтва на пануючыя і залежныя пласты.

калектыў (невялікая група) старажытных людзей, якія былі звязаны паміж сабой сваёй роднасцю і агульнасцю паходжання, вялі агульную гаспадарку і сумесна валодалі прыладамі працы.

прывілеяваны пласт грамадства, які не ўдзельнічаў у вытворчасці прадуктаў але валодаў значным багаццем.

галоўная або вялікая царква горада.

орган улады, які складаўся са старэйшын і вырашаў пытанні жыцця роду ці племені.

месца, дзе язычнікі ўшаноўвалі сваіх багоў і прыносілі ім ахвяры.

назва адной з груп славян VІ ст

від мастацтва, звязаны са стварэннем аб’ёмнай выявы.

плямёны індаеўрапейскага паходжання, продкі сучасных беларусаў рускіх, украінцаў палякаў чэхаў балгараў сербаў і інш.

паступовы працэс збліжэння балцкага насельніцтва са славянскім, вынікам якога было канчатковае зліццё балтаў са славянамі.

часткова свабодны земляроб. Меў асабістую свабоду аднак зямля, на якой ён працаваў належала князю.

калектыў людзей, якія жылі асобнымі сем’ямі і займаліся пераважна сельскагаспадарчай працай. У такую абшчыну акрамя родзічаў уваходзіла значная колькасць суседзяў.

сістэма апрацоўкі зямлі, пры якой адна частка засявалася яравымі, другая — азімымі, а трэцяя «адпачывала».

самая старажытная рукапісная кніга з беларускіх зямель. Створана ў ХІ ст.

кіраўнік гарадскога ваеннага апалчэння.

жывапіс вадзянымі фарбамі па свежай тынкоўцы.

чалавек, які страціў асабістую свабоду і трапіў у поўную залежнасць ад феадала. Па сваім становішчы быў рабом.

службовая асоба пры князю. Выконваў розныя даручэнні князя: вяршыў суд, збіраў даніну і г. д.

першапачаткова рабы, пазней людзі, якія трапілі ў залежнасць ад гаспадара, жылі пры яго двары і па яго загадзе выконвалі розныя гаспадарчыя работы.

група людзей, якая склалася гістарычна, аб’яднана агульным паходжаннем, тэрыторыяй, самасвядомасцю, мовай, бытам і культурай.

вера ў існаванне многіх багоў, што ўвасаблялі сілы прыроды, і пакланенне ім.